Nie przesadzaj. Jesteś przewrażliwiona. Za dużo roztrząsasz. Przestań dzielić włos na czworo. – Być może słyszałeś/słyszałaś wiele razy podobne komentarze kierowane do Ciebie lub kogoś z Twojego otoczenia. Być może to Ty jesteś osobą, która kieruje lub kierowała je w stosunku do kogoś. Takich słów nie łatwo słuchać. Sugerują, że z odbiorcą jest coś nie tak, że powinien się zmienić. Często słyszą je osoby odbierane przez otoczenie jako „introwertyczne” – wrażliwe, ciche, bardziej wycofane. Czy naprawdę „tę” grupę osób charakteryzuje jakiś rodzaj defektu? Coraz częściej możemy spotkać się ze stwierdzeniem, że drzemie w nich ukryty potencjał.
Żyjemy w kulturze promującej określone cechy – najczęściej doceniamy smiałość, otwartość, towarzyskość, odwagę. To z pewnością wartościowe cechy, które pomagają nam zyskać sympatię innych i zmagać się z wyzwaniami. Warto jednak zauważyć, że cechy takie jak dokładność, dbałość o szczegóły, empatia czy wrażliwość (pomimo tego, że kojarzą się mniej przebojowo) również stanowią istotny potencjał. Pomimo, że w naszej kulturze nie jest on doceniany w pierwszej kolejności, to zupełnie inaczej wygląda to np. w kulturze azjatyckiej. Przedstawiciele tego kontynentu doceniają wrażliwość, skrupulatność, dokładność i wyczucie drobnych subtelności w relacjach społęcznych. Są to cechy bardzo często posiadane przez grupę z kulturze zachodniej niedocenianą, a czasem nawet stygmatyzowaną – tzw. osób WWO, czyli wysoko wrażliwych (high sensitive).
High Sensitive
Problemy i zaburzenia psychologiczne przydarzają się ludziom z każdej grupy społecznej. Zdarza się jednak, że odmienność w doświadczaniu świata i codziennych trudności wynika z różnic w stopniu wrażliwości. Pojęcie wrażliwości do tej pory było rzadko wykorzystywane w naukowej psychologii. W ostatnim czasie spopularyzowała je amerykańska psycholog, Elaine N. Aron wydając serię książek o tzw. Osobach WWO, czyli wysoko wrażliwych (high sensitive), która w stosunkowo krótkim czasie stała się światowym bestsellerem. Główną osią przekazu autorki jest to, że część osób do tej pory ocenianych negatywnie jako zahamowane, nieśmiałe, wycofane itd. w rzeczywistości cechować się mogą tzw. wysoką wrażliwością, która w istocie nie stanowi wady ani defektu, jest natomiast charakterystyką o zabarwieniu neutralnym, która z jednej strony stawia przed osobami wyróżniającymi się nią charakterystyczne wyzwania (na przykład duża podatność na przestymulowanie) a drugiej jednak wiąże się z dużym potencjałem (m. in. wysoką kreatywnością i spostrzegawczością). Zdaniem autorki cechę te przejawia średnio do 15 do 20 % populacji a jej źródło jest w głównej mierze dziedziczne, związane z wrażliwością układu nerwowego.
Kto to jest WWO?
Według E. Aron osoby wysoko wrażliwe (WWO) wyróżnia zwiększona reaktywność na bodźce (zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne). Przejawia się to w zespole cech, które tworzą tzw. Schemat DOES. Składają się na niego:
– D (deepth od processing) – GŁĘBIA PRZETWARZANIA Wiąże się przede wszystkim z funkcjonowaniem poznawczym. Według autorki, osoby WWO często łatwiej zapamiętują nowe informacje, ponieważ przetwarzają je na głębszym poziomie (tworząc wokół nich bardziej złożone sieci znaczeń i większą ilość skojarzeń). Jest to także związane z większą tendencją do reagowania emocjonalnego na nowe bodźce, co z kolei zwiększa tendencję do utrwalania ich w pamięci.O (overstimulation) – PRZESTYMULOWANIE Osoby o wysokiej wrażliwości mają tendencję do odbierania większej ilości bodźców z otoczenia niż osoby nieprzejawiające tej cechy. W okolicznościach charakteryzujących się dużym natężeniem stymulacji (gwar, hałas, nowe miejsce, znaczna ilość informacji do zapamiętania itd.) osoby te mogą odczuwać wyczerpujące przeciążenie, zwane przestymulowaniem.
– E (emotional reactivity) – REAKTYWNOŚĆ EMOCJONALNA Wyższy poziom tej cechy u osób WWO przejawia się w silniejszej odpowiedzi na bodźce emocjonalne. Badania (Jagiellowicz, 2012) wskazują, że osoby wysoko wrażliwe reagowały silniejszymi niż inni emocjami na bodźce pozytywne, a inne (Acevedo, 2010), że wykazywały się wyższym poziomem empatii, rozumianej jako współodczuwanie z emocjami innych osób.
– S (sensing the subtle) – WYCZUWANIE SUBTELNOŚCI Dotyczy zdolności do zauważania subtelnych detali rzeczywistości – osoby wysoko wrażliwe zazwyczaj dostrzegają ich więcej, reagując na subtelności pomijane lub bagatelizowane przez innych. Może to być przydatne między innymi w obszarze relacji z innymi – komunikacji i dostrzegania delikatnych sygnałów, świadomie lub nieświadomie wysyłanych przez rozmówcę.
Podobnie jak w przypadku innych terminów stosowanych w psychologii, tak samo w przypadku pojęcia wysokiej wrażliwości i schematu DOES należy brać pod uwagę, że ze względów praktycznych stanowią one pewne uproszczenie – w rzeczywistości różne osoby wysoko wrażliwe mogą różnić się od siebie poziomem głębi przetwarzania czy innych cech oraz w zupełnie inny sposób doświadczać przejawów swojej wrażliwości.
Przekleństwo czy błogosławieństwo?
Przesłanie książki Aron jest osadzone na wielowymiarowych rozważaniach i wyważonej analizie, można jednak w uproszczeniu wyprowadzić z niego myśl: Osoby WWO są mają wiele do zaoferowania i mogą wykorzystywać szczególny potencjał płynący z wysokiej wrażliwości pod warunkiem, że spotkają się ze zrozumieniem i same przestaną postrzegać własną wrażliwość jako rodzaj dysfunkcji. Autorka sygnalizuje, że większość osób WWO w kulturze zachodniej od młodości spotyka się z niezrozumieniem, ponieważ społeczeństwo preferuje określony zestaw cech (przebojowość, aktywność, śmiałość, towarzyskość), jednocześnie ignorując inne, takie jak wrażliwość, empatia, rozważność czy dbałość o detale.
Literatura:
Aron E.N., Wysoko wrażliwi. Jak funkcjonować w świecie, który nas przytłacza. Wyd. JK, Łódź, 2019.