W ostatnich latach rośnie popularność na inwestowanie w rozwój osobisty na różnych płaszczyznach. Kupujemy książki, uczestniczymy w szkoleniach, uprawiamy sport, stosujemy diety. Wszystko, aby co dzień być silniejszym, zdrowszym, lepszym.  Nie zawsze jednak pożądany cel udaje nam się osiągnąć. Spójrzmy na rzeczywistość – czy na Twojej półce leży książka, którą planowałeś skończyć z zeszłym miesiącu? Regularne bieganie znowu zaczynasz od jutra? A może Twoja zdrowa dieta po raz kolejny przestała obowiązywać w trakcie długiego weekendu? Brzmi znajomo? 

Dobre chęci NIE ZAWSZE wystarczają (?) 

W kontekście samorozwoju i osiągania celów często spotykamy się z podejściem, które można sprowadzić do sloganu wystarczy chcieć. Wiąże się ono najczęściej z osądem, według którego do osiągnięcia wymarzonego celu wystarczy decyzja i wystarczająco silna wola, a sukces jest w zasięgu ręki. Osoby, którym się nie udaje, ocenia się w kontekście tego myślenia jako słabe i niewystarczająco zdyscyplinowane, lub po prostu nie starające się. Mówiąc krótko, uznaje się czasem, że nie udaje im się na ich własne życzenie. Niejednokrotnie niesie to za sobą negatywną stygmatyzację takich osób. Czy jednak na pewno sprawa dążenia do celu wygląda aż tak prosto? 

Z pewnością nie warto “ot tak” zdejmować z ludzi odpowiedzialności za ich własne postępowanie. W zdecydowanej większości przypadków, jeśli nie realizujemy własnych postanowień (jeśli są obiektywnie możliwe do spełnienia), to przyczyna tkwi w nas samych. Jeśli natomiast uznamy, że nie posiadamy żadnego wpływu na to, co jest w nas, to sami decydujemy się na porażkę. Trzeba jednak uznać, że proces osiągania celu nie wygląda tak prosto, jak mogłoby się wydawać. Po drodze czeka na nas wiele pułapek, w które możemy wpaść. Gdy to się dzieje, ktoś inny może powiedzieć, że zabrakło silnej woli. Czy jednak na pewno o to chodzi? 

Dlaczego jedni odnoszą sukcesy, a inni wciąż odkładają to na później? 

Posiadanie określonego celu najczęściej determinuje potrzebę zapoczątkowania jakichś zmian we własnym zachowaniu. Chcesz nauczyć się przemawiać publicznie? Musisz zacząć ćwiczyć i wdrażać odpowiednie techniki prezentowania. Zamierzasz zgubić zbędne kilogramy? Prawdopodobnie potrzebna jest zamiana słodkich przekąsek na warzywa lub częstsze wsiadanie na rower itd. Nie każdy natomiast jest gotowy do podjęcia zmiany swojego zachowania. Znani specjaliści z dziedziny psychologii, Prochaska i Norcross stwierdzili, że każdy proces zmiany podlega pewnym uniwersalnym regułom – niezależnie od tego, czego dotyczy zmiana. Proces ten jest cyklem składającym się z kolejnych etapów a istotą sukcesu jest umiejętność rozpoznania, na którym stadium znajduje się osoba. Wiedząc to, możemy zrozumieć, co jest jej potrzebne, aby cel został osiągnięty. Fazy te zostały opisane następująco: 

Faza prekontemplacji 

To etap, na którym nie istnieje jeszcze żaden cel, ponieważ osoba nie widzi potrzeby zmiany aktualnej sytuacji, w której się znajduje. Czynnikiem wyzwalającym przejście do kolejnych faz jest najczęściej poszerzenie świadomości związane z zauważeniem potrzeby zmiany. 

Faza kontemplacji 

Jest to początek rozważania zmiany. Na tym etapie osoba rozważa plusy i minusy podjęcia jakiegoś celu i zmierzania do niego. Aby przejść dalej, zalety zmiany muszą przeważyć nad wadami. Istotne jest także odniesienie ewentualnej zmiany do wyznawanych wartości i priorytetów. 

Faza przygotowania 

Podczas tej fazy decyzja o podjęciu zmiany jest już podjęta. Osoba sprawdza, jakie są możliwości osiągnięcia celu i podejmuje pierwsze, przygotowawcze kroki. To bardzo ważny etap, ponieważ umożliwia efektywny przebieg fazy działania. Istotne jest sprecyzowanie dokładnych celów, sformułowanie planów działania, analiza własnych mocnych stron oraz tego, co może nam przeszkadzać w osiągnięciu celu. 

Faza działania 

Faza kluczowa, podczas której osoba podejmuje konkretne działania a zmiana dostrzegalna jest najczęściej dla niej i również dla otoczenia. Jednostka realizuje zamierzone kroki i najczęściej uczy się nowych nawyków lub zachowań. Na tym etapie istotne jest podtrzymanie ciągłego zaangażowania, motywacji i czujności na ewentualne czynniki oddalające nas od pożądanej zmiany. Ważne jest także bieżące monitorowanie swojego zachowania i zauważanie małych postępów 

. 

Faza podtrzymania 

Na tym etapie istotą jest utrzymanie zmiany i utrwalenie nowych nawyków. Głównym wyzwaniem jest pozostanie na obranej drodze i zapobieganie nawrotom do poprzednich przyzwyczajeń. Warunkiem osiągnięcia celu jest wytrwałość na tym etapie tyle, ile to potrzebne a w razie powrotów do starych przyzwyczajeń – nauka na błędach i powrót na zamierzoną ścieżkę. 

Faza rozwiązania 

Jest to ostatni i najbardziej pożądany etap, podczas którego udało nam się zautomatyzować nowe nawyki i pokusa powrotu do starych przyzwyczajeń już nas nie pociąga. Cel jest osiągnięty lub jesteśmy na prostej drodze do jego osiągnięcia. 

Przytoczony model to tylko jedna z możliwości konceptualizacji procesu zmiany zachowania oraz czynników, które ułatwiają jej wprowadzenie i utrwalenie. Można zauważyć, że z tej perspektywy osiąganie celów nie sprowadza się do jednej decyzji i wykonania zadania, ale obejmuje cały proces wewnątrzpsychiczny, składający się z wielu faz. Na każdej z nich potrzebne są inne okoliczności, które będą sprzyjały naszemu postępowi i utrwaleniu nowych, korzystnych nawyków.  

W części drugiej artykułu skoncentrujemy się na dodatkowych czynnikach psychologicznych, które mogą okazać się pomocne w realizacji własnych postanowień i osiąganiu celów. 

Literatura: 

Heszen, I., Sęk, H. (2007). Behewioralne uwarunkowania zdrowia i choroby. W: Heszen, I, Sęk, H. (red.), Psychologia zdrowia (s. 90—105, 122-140). Warszawa: PWN. 

Sutton, S. (1998). Predicting and explaining intentions and behawior: how well are we doing? Journal of Applied Social Psychology, 28, 1317-1338. 

Prochaska J.O., Norcross J.C., Systemy psychoterapeutyczne. Analiza transteoretyczna, IPZ PTP, Warszawa 2006 

Prochaska J.O., Norcross J.C., DiClemente C.C., Zmiana na dobre. Instytut Amity, Warszawa 2008